31 Μαΐου 2013
Σταθήκαμε στις ξύλινες σανίδες μιας μεγάλης στρογγυλής πλατφόρμας που θα χώραγε δυο αυτοκίνητα παρκαρισμένα…
Ο χειριστής πάτησε το κουμπί και ακούστηκε ένας προειδοποιητικός ήχος. Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα, η πλατφόρμα άρχισε να κατεβαίνει στο βαθύ τσιμεντένιο φρεάτιο καθοδηγούμενη από καλοσχεδιασμένες ατσάλινες ράγες, καλώδια και μοτέρ στις δυο πλευρές.
Σε λιγότερο από ένα λεπτό βρισκόμασταν στον πυθμένα του φρεατίου, κάπου 30 μέτρα βάθος, με το λαμπερό ουρανό να αποτελεί μόνο ένα κύκλο ψηλά πάνω από τα κεφάλια μας.
Η ατμόσφαιρα ήταν δροσερή και υγρή και δρόσιζε ακόμα περισσότερο καθώς κατεβήκαμε από την πλατφόρμα και μπήκαμε στο στόμιο της σήραγγας, αρκετά φαρδύ για ένα αμάξι.
Με τις ενισχύσεις του, κάθε λίγα μέτρα, με αψίδες από ατσάλινες δοκούς και με φως από ηλεκτρικές λάμπες, αυτό είναι ένα από τα περίφημα τούνελ που συνδέουν τη Λωρίδα της Γάζας με την Αίγυπτο.
Το υπόγειο ταξίδι μου, λίγες ημέρες πριν, μαζί με άλλα μέλη της αποστολής του Palestine Festival of Literature [Παλαιστινιακού Φεστιβάλ Λογοτεχνίας] (palfest.org) στη Γάζα, διοργανώθηκε από μέλη της κοινότητας της συνοριακής πόλης Ράφα.
«Είμαστε λιοντάρια»!
Οι εργάτες στη σήραγγα και οι δυνάμεις ασφαλείας της περιοχής συνέχεια μας υπενθύμιζαν ότι δεν επιτρέπονται οι φωτογραφίες κάθε φορά που έβλεπαν κάποιον από εμάς να πιάνει κινητό τηλέφωνο –λογική προφύλαξη, δεδομένου ότι το Ισραήλ έχει βομβαρδίσει τις σήραγγες επανειλημμένα και η Αίγυπτος (κατόπιν προσταγής των ΗΠΑ) έχει επιχειρήσει με κάθε τρόπο να οικοδομήσει ένα υπόγειο ατσάλινο τείχος, ενώ η τωρινή Αιγυπτιακή κυβέρνηση έχει προκαλέσει εσκεμμένες πλημμύρες.Μέσα σε τόσες καταρρεύσεις κατά την κατασκευή και βομβαρδισμούς, περισσότεροι από 240 εργάτες έχουν χάσει τη ζωή τους στη σήραγγα.
Πριν κατεβούμε στη μεγάλη σήραγγα, μας έδειξαν το στόμιο μιας μικρότερης η οποία είχε καταρρεύσει κατά την κατασκευή μόλις δυο ημέρες πριν, προκαλώντας το θάνατο του 19χρονου Hamada Abu Shalouf από τη Ράφα.
Καθώς στεκόμασταν στο στόμιο εκείνης της σήραγγας, ρώτησα έναν από τους νεαρούς εργάτες εάν δε φοβόταν να δουλεύει υπογείως. «Ποτέ»!, μου είπε. «Είμαστε λιοντάρια»! Αλλά ακόμα κι ένα λιοντάρι δεν επιβιώνει αν θαφτεί ζωντανό.
Τι θα μπορούσε να δικαιολογήσει το σκληρό τίμημα της απώλειας της ζωής του Hamada και όλων των γιων, αδελφών και πατέρων που σκοτώθηκαν πριν από εκείνον για να συνδεθεί η Γάζα με τον έξω κόσμο;
Μια απαραίτητη ακόμα σανίδα σωτηρίας
egyptian_wheat.jpg
Εμπόριο στη σήραγγα: σάκοι αιγυπτιακού σιταριού στη Γάζα
Σύμφωνα με ορισμένες αναφορές των μέσων μαζικής επικοινωνίας, οι σήραγγες μπορεί να αποτελούσαν αναγκαιότητα, αλλά τώρα συχνά παρουσιάζονται ως πηγή πλούτου για να εισάγουν οι Παλαιστίνιοι της Γάζας άσκοπα και πολυτελή αγαθά από iPad έως και παραγγελίες KFC.
Παρόλο που δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πολλά καταναλωτικά αγαθά διέρχονται από τις σήραγγες (και γιατί όχι;), αυτό που είδαμε με τα μάτια μας υποδηλώνει ότι ο υπόγειος σύνδεσμος διαδραματίζει βασικό ρόλο στο να αποφευχθεί η κατάρρευση της οικονομίας της Γάζας.
Οι σήραγγες λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό σε μια περιοχή που κάποτε ήταν οικιστική –χιλιάδες σπίτια κατεδαφίστηκαν από το Ισραήλ εκεί το 2003-2004 και μάλιστα κοντά στο σημείο όπου δολοφονήθηκε η Rachel Corrie.
Τώρα, η περιοχή είναι γεμάτη εξοπλισμό, αποθήκες και ανοίγματα από σήραγγες που καλύπτονται από υπόστεγα ή ατσάλινα παραπήγματα.
Είδαμε να εισάγονται εντυπωσιακές ποσότητες αγαθών, κυρίως χαλίκι, ατσάλινες ενισχυτικές δοκοί, σάκοι τσιμέντο και τούβλα για κατασκευές. Ορισμένες σήραγγες εισάγουν βενζίνη η οποία αντλείται με εύκαμπτους σωλήνες και συγκεντρώνεται σε μεγάλες πλαστικές δεξαμενές νερού για να μεταφερθεί σε ολόκληρη τη Γάζα.
Ηλεκτρικά βίντσια σε βαθιά φρεάτια ρυμουλκούν μεγάλα καλάθια από καραβόπανο με χαλίκι. Στη συνέχεια, οι εργάτες σέρνουν τα καλάθια πλευρικά κατά μήκος μιας αιωρούμενης σιδηροτροχιάς και αδειάζουν το χαλίκι σε λάκκους. Φορτηγά κατεβαίνουν με ράμπες στους λάκκους για να φορτώσουν και να μεταφέρουν το εμπόρευμα. Όλα είναι έξυπνα σχεδιασμένα για να επιτυγχάνεται μέγιστη αποδοτικότητα.
Άλλα βασικά αγαθά που διέρχονται από τις σήραγγες είναι μεταξύ άλλων γεννήτριες για τις συσκοτίσεις που ακόμα αφήνουν τη Γάζα στο σκοτάδι για 8-12 ώρες την ημέρα και μοτοταξί κινεζικής κατασκευής που αντικαθιστούν πολλά από τα ‘πανταχού παρόντα’ κάρα με μουλάρια της Γάζας που χρησιμεύουν για τη μεταφορά αγαθών και ανθρώπων.
Εάν όλο αυτό το εμπόριο καλύπτει τις ανάγκες της Γάζας –με 1,7 εκατομμύρια πληθυσμό– δεν είναι κάτι που μπορώ να κρίνω. Σίγουρα υπάρχουν κατασκευές στη Γάζα, αλλά δεν θα μιλούσα για άνθηση.
Είδα επίσης πολλούς εργάτες στη Γάζα να σπάζουν υλικά κατεδάφισης σε βομβαρδισμένες τοποθεσίες για να τα ανακυκλώσουν σε τσιμέντο και ατσάλινες δοκούς.
Αυτό σημαίνει ότι οι εισαγωγές από τις σήραγγες μπορεί να μην καλύπτουν τις ανάγκες, ή τουλάχιστον ότι οι τιμές τους δεν είναι ακριβώς προσιτές. Στη Γάζα, ο κόσμος πρέπει να οικοδομεί και να ανοικοδομεί.
Το ερώτημα που μου ήρθε στο μυαλό βλέποντας όλα αυτά είναι γιατί; Όλοι γνωρίζουν ότι συμβαίνει –τέτοιας κλίμακας επιχειρήσεις μέσω σήραγγας δεν μπορούν να συγκαλυφθούν.
Υπόγεια οικονομία
Πέρα από την αναίτια βία κατά των εργατών στις σήραγγες, εάν οι Αιγυπτιακές αρχές ήθελαν να κλείσουν εντελώς τις σήραγγες, γνωρίζουν που βρίσκονται, ενώ η περιοχή από όπου διενεργούνται οι επιχειρήσεις είναι σχετικά μικρή.Γιατί λοιπόν δεν αφήνει η Αίγυπτος να διέρχονται τα αγαθά από το έδαφος; Εδώ και καιρό, στόχος του Ισραήλ είναι να απομονώσει οικονομικά τη Γάζα, να ξεφορτωθεί αυτό που βλέπει σαν βάρος (παρόλο που κανείς δεν θα το καταλάβαινε βλέποντας τις τεράστιες ποσότητες Ισραηλινών καταναλωτικών αγαθών από τα οποία εξαναγκάζεται να εξαρτάται η Γάζα –με τεράστιο κέρδος για τους Ισραηλινούς παραγωγούς).
israeli_chickens.jpg
Ισραηλινά κατεψυγμένα κοτόπουλα προς πώληση στο σουπερμάρκετ Abu Dallal στο στρατόπεδο προσφύγων Nuseira
Η Αίγυπτος φαινομενικά αρνείται να επιτρέψει στο Ισραήλ να της επιρρίψει ευθύνες για τη Γάζα. Και οι Παλαιστίνιοι δεν επιθυμούν να δουν τη Γάζα να αποκόβεται πολιτικά και οικονομικά από την υπόλοιπη Παλαιστίνη (θέλουν όμως να δοθεί τέλος στην πολιορκία και την εξαναγκαστική εξάρτηση από το Ισραήλ!).
Επιπλέον, η νέα Κυβέρνηση των Αδελφών Μουσουλμάνων της Αιγύπτου συνεχίζει την πολιτική του Μουμπάρακ ως εργολάβος ΗΠΑ-Ισραήλ απέναντι στους Παλαιστινίους.
Όλα αυτά σημαίνουν ότι δεν θα δούμε σύντομα το σύνορο Αιγύπτου-Γάζας να μετατρέπεται σε μεγάλης κλίμακας εμπορική συνοριακή πύλη. Οι σήραγγες, από ό,τι φαίνεται, αποτελούν ένα συμβιβασμό που κοστίζει ακριβά σε ανθρώπινες ζωές: εισάγονται προϊόντα για τα οποία υπάρχει απελπιστική ανάγκη, συντηρείται η οικονομία, χωρίς ωστόσο να νομιμοποιείται επισήμως ή να κατατίθενται τα όπλα στο σχέδιο του Ισραήλ για μόνιμο αποκλεισμό της Γάζας.
Οι σήραγγες βοηθούν αναμφισβήτητα τη Γάζα να επιβιώνει της συνεχιζόμενης πολιορκίας, αλλά σύμφωνα με τον Hamdi Shaqurra του Palestinian Centre for Human Rights (PCHR), ο ιδιωτικός τομέας της Γάζας, η ραχοκοκαλιά της οικονομίας της, που έχει ήδη συρρικνωθεί από τους περιορισμούς και τις κυρώσεις του Ισραήλ, υπονομεύεται ακόμα περισσότερο.
«Μετακινούμαστε από μια επίσημη οικονομία σε μια υπόγεια οικονομία», μας είπε ο Shaqurra σε μια επίσκεψη στο γραφείο του στην πόλη της Γάζας.
Οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του γεγονότος αυτού ενδέχεται να σημαίνουν περαιτέρω αποανάπτυξη και αποθεσμοποίηση της οικονομίας της Γάζας, ενώ σημαντικά τμήματα της οικονομίας αφήνονται στα χέρια παράνομων οργανώσεων στην άλλη πλευρά των συνόρων.
Πολιορκία ανθρώπων και γνώσης
passport.jpg
Καθώς αποχωρούσαμε από τη Γάζα την Τετάρτη, οι συνάδελφοί μας συμμετέχοντες στο PalFest, η Αμερικανοπαλαιστίνια συγγραφέας Susan Abulhawa και οι Αιγύπτιοι δημοσιογράφοι Lina Atallah και Nora Younis πήραν μια γεύση από την πικρή και αυθαίρετη πραγματικότητα στο πέρασμα της Ράφα όπως περιγράφεται από την Ayah Bashir.
«Περισσότερα από δυο χρόνια μετά την εξέγερση στην Αίγυπτο, το πέρασμα της Ράφα παραμένει μια πύλη φυλακής», γράφει η Βashir, καθώς οι Παλαιστίνιοι πρέπει να εκλιπαρούν εξευτελιστικά για να τους δοθεί άδεια εξόδου για οποιαδήποτε αιτία, ακόμα και για περιπτώσεις ζωής και θανάτου.
Η Αίγυπτος κάνει τα πράγματα πιο δύσκολα για άνδρες κάτω των 40 που συχνά απορρίπτονται χωρίς λόγο, μια πολιτική που προφανώς αντιγράφει από το Ισραήλ το οποίο περιορίζει ασφυκτικά την κίνηση Παλαιστινίων ανδρών κάτω των 40 μεταξύ της Ιερουσαλήμ και άλλων τμημάτων της κατεχόμενης Δυτικής Όχθης.
Καθώς περιμέναμε στη γεμάτη κόσμο, βρώμικη αίθουσα αναχωρήσεων της Αιγύπτου τρεις ώρες –σχετικά μέτριο διάστημα– για να μας επιτραπεί η έξοδος από τη Γάζα, μίλησα με αρκετούς Παλαιστινίους άνδρες που περίμεναν με αγωνία, αγνοώντας εάν θα τους επέτρεπε ο μηχανισμός ασφαλείας, απαράλλαχτος από την εποχή του Μουμπάρακ, να εξέλθουν.
Ένας νέος άνδρας, φοιτητής στη Γερμανία, είχε επισκεφτεί τη Γάζα γιατί η μητέρα του είχε πάθει εγκεφαλικό. Μου είπε ότι πάντα έφευγε από τη Γάζα τουλάχιστον 72 ώρες πριν από την πτήση του από το Κάιρο, μη γνωρίζοντας πόσο θα παρέμενε στο σύνορο. Σε μια επίσκεψή του, κοιμήθηκε στο πέρασμα για δυο εβδομάδες.
Τώρα καταλαβαίνω καλύτερα τα λόγια της Sameeha Elwan, μιας από τις οικοδέσποινές μας, η οποία έγραψε μετά την αναχώρησή μας:
Αποχαιρετίσαμε χθες τη Susan, τον Ali, τη Lina και τη Nora έπειτα από τέσσερις ημέρες εκδηλώσεων Palfest (Παλαιστινιακού Φεστιβάλ Λογοτεχνίας) στη Γάζα. Ακόμα όμως και αφότου έφυγαν, μπορώ να εισπνεύσω τον αέρα ευφορίας που συνόδευε την παρουσία τους και γέμιζε το χώρο. Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους, επικρατούσε μια ατμόσφαιρα άνεσης, ενώ εκείνα τα εσωτερικά συναισθήματα της παγίδευσης, της φυλάκισης, της πολιορκίας που ταλανίζουν την προσποιητή κανονικότητα της καθημερινής ζωής μας, ξαφνικά χάθηκαν προσωρινά. Η Γάζα δεν ήταν πια ένας φορέας συνόρων, ένα περίκλειστο στρατόπεδο συγκέντρωσης ή το αναπόφευκτο της ζωής και του θανάτου. Το είχαμε υπερβεί αυτό μέσα από τη φαντασία –ή τουλάχιστον εγώ.
Εύχομαι μόνο η Susan, η Lina, η Nora κι εγώ να είχαμε πράγματι την ικανότητα να αλλάξουμε αυτές τις πραγματικότητες απλά περνώντας ορισμένες ημέρες στη Γάζα, αλλά τα διαπεραστικά λόγια της Sameeha εκφράζουν αυτά που ακούσαμε από πολλούς άλλους.
Ακούσαμε για την αγωνία των φοιτητών που μελετούν τόσο σκληρά αλλά βλέπουν να καταρρακώνονται οι φιλοδοξίες και οι προοπτικές τους. Τα ακούσαμε από συγγραφείς, ανθρώπους των media και ακτιβιστές που συμμετείχαν στα εργαστήρια του Palfest.
Τα ακούσαμε από ακαδημαϊκούς, όπως το Δρα. Walid Amer, τον Πρύτανη της Σχολής Καλών Τεχνών του Islamic University of Gaza, ο οποίος μίλησε για την επίμονη δυσκολία στην απόκτηση βιβλίων, ερευνητικού υλικού και εφοδίων για τους 23.000 φοιτητές του πανεπιστημίου και όλο τον εκπαιδευτικό κλάδο. Είναι επίσης αδύνατον για τους ακαδημαϊκούς να επιδοθούν σε οποιουδήποτε είδους συχνά ταξίδια για έρευνα ή συνέδρια.
Τα ακούσαμε από τους εκπαιδευτές του Rachel Corrie Cultural Centre στο στρατόπεδο προσφύγων της Ράφα με τους οποίους παίξαμε μουσικές καρέκλες.
Εμείς, οι επισκέπτες, παίξαμε το ρόλο των κατοίκων της Γάζας και εκείνοι τους πολιορκητές.
Το παιχνίδι όμως ήταν στημένο: οι πολιορκητές κάθονταν στις καρέκλες πριν σταματήσει η μουσική –κάποιες φορές πριν καν ξεκινήσει– ή μας τραβούσαν τις καρέκλες εάν καταφέρναμε να καθίσουμε. Μας έκοβαν το δρόμο ώσπου στο τέλος τα παρατήσαμε.
Μας είπαν ακόμα ότι από όλους τους ανθρώπους που παραμένουν σταθεροί και επιμένουν να ζουν τις ζωές τους, ορισμένοι νέοι στη Γάζα πράγματι τα παρατούν και στρέφονται στην κατάχρηση του παυσίπονου Tramadol για να αντιμετωπίσουν την αγωνία μιας ανέλπιδης ρουτίνας.
Το γεγονός ότι μια επίσκεψη σαν τη δική μας, η οποία θα έπρεπε να είναι τόσο κοινή, να περνάει απαρατήρητη, ήταν τόσο εξαιρετική στα μάτια της Sameeha Elwan δείχνει το βαθμό της απομόνωσης που υφίστανται οι άνθρωποι στη Γάζα.
Ακούω τα λόγια της Sameeha ως έκκληση προς όλους εμάς που ζούμε έξω από τη Γάζα να εντείνουμε το έργο αλληλεγγύης μας προς εκείνους που βρίσκονται σε πολιορκία.
Απομονωμένη από την υπόλοιπη Παλαιστίνη
Έπειτα από το 1967, όταν το Ισραήλ κατέλαβε τη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας (καθώς και τα συριακά Υψίπεδα Γκολάν και το Σινά της Αιγύπτου), το σημερινό Ισραήλ, η Δυτική Όχθη και η Λωρίδα της Γάζας λειτουργούσαν σε μεγάλο βαθμό ως ενιαίο έδαφος. Παρόλες τις ελλείψεις σε βασικά δικαιώματα, οι Παλαιστίνιοι μπορούσαν να μετακινούνται και να εργάζονται σε ολόκληρη την ιστορική Παλαιστίνη.«Ένα από τα μη επιθυμητά αποτελέσματα της κατοχής από την άποψη του Ισραήλ», σύμφωνα με τον Hamdi Shaqurra του PCHR, «είναι ότι ενίσχυσε την ταυτότητα και την ενότητα των Παλαιστινίων».
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, το Ισραήλ άρχισε σταδιακά να αποκόπτει τους Παλαιστινίους μεταξύ τους, μια διαδικασία που επιταχύνθηκε έπειτα από τις Συμφωνίες του Όσλο του 1993, και τότε πάλι υπό την επίφαση της ασφάλειας.
Πριν το 1990, περίπου 40 τα εκατό των φοιτητών στα πανεπιστήμια της Δυτικής Όχθης ήταν από τη Γάζα. Σήμερα, ο αριθμός αυτός έχει φτάσει ουσιαστικά στο μηδέν. «Το Ισραήλ εξωθεί τη Γάζα σε μια ξεχωριστή ταυτότητα», λέει ο Shaqurra.
Προκαλεί πράγματι εντύπωση πόσο σπάνιο είναι να συναντήσει κανείς νεαρό Παλαιστίνιο στη Γάζα που έχει δει οποιοδήποτε άλλο μέρος της Παλαιστίνης. Όταν η Shahd Abusalama κατάφερε να φτάσει στην Ιερουσαλήμ και τη Τζάφα πέρυσι για λίγες ώρες, έγραψε ότι «έμοιαζε σαν όνειρο από το οποίο δεν ήθελα να ξυπνήσω».
Για τους περισσότερους Παλαιστινίους της Γάζας, είναι όνειρο, τόσο άπιαστο όσο και ένα ταξίδι στη σελήνη.
Μετά την επίσκεψή μου, μπορώ να καταλάβω καλύτερα το πρόσφατο άρθρο της διοργανώτριας του Palfest της Γάζας Rana Baker για το δικό της αγώνα να ξεδιαλύνει και να διατηρήσει την Παλαιστινιακή ταυτότητά της στη Γάζα.
Η Γάζα ως σήμα κινδύνου και ελπίδας
farmers.jpg
Αγρότες μαζεύουν σιτάρι στην Khuza’a στο ανατολικό άκρο της Γάζας καθώς ένας Ισπανός αλληλέγγυος εργάτης με πορτοκαλί γιλέκο στέκεται κοιτάζοντας προς έναν ισραηλινό πύργο ελέγχου από όπου συχνά στρατιώτες ανοίγουν πυρ.(Ali Abunimah)
Όταν ζητήσαμε από τον Shaqurra να κάνει μια εκτίμηση της κατάστασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Γάζα από τη επίθεση του Ισραήλ τον περασμένο Νοέμβριο, παρατήρησε ότι τα πράγματα είχαν σχεδόν επανέλθει στο status quo που ίσχυε πριν τον πόλεμο: το Ισραήλ νέμεται μιας εκεχειρίας που επιτηρείται ενδελεχώς από την Παλαιστινιακή πλευρά, ενώ η πολιορκία παραμένει ανέπαφη και το Ισραήλ δεν πληρώνει κανένα πολιτικό τίμημα.
Αντί για την «ελάφρυνση» του αποκλεισμού, όπως έχει επανειλημμένα υποσχεθεί, ο αποκλεισμός έχει θεσμοποιηθεί με τη συναίνεση και τη νομιμοποίηση του ΟΗΕ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων διεθνών φορέων.
Όπου και να κυβερνά Παλαιστινίους το Ισραήλ, έχει καταφέρει να τους περιορίσει στις ανησυχίες τους για την καθημερινή ζωή –το επόμενο γεύμα, την επόμενη πληρωμή, την επόμενη άδεια– υπερβολικά απορροφημένους, υπερβολικά πεινασμένους, πολύ περισσότερο πνευματικά παρά σωματικά, για να ξεκινήσουν επιτυχή αντίσταση.
Όλα αυτά αγοράζουν για το Ισραήλ την ειρήνη και την ησυχία που χρειάζεται για να συνεχίσει το έργο που είναι πραγματικά σημαντικό για το Σιωνισμό του 21ου Αιώνα: την ολοκλήρωση του εποικισμού της Δυτικής Όχθης. Και μόλις συμβεί αυτό;
«Αυτό που φοβάμαι είναι ότι αργά ή γρήγορα η ηγεσία του Ισραήλ θα κάνει σε τμήματα της Δυτικής Όχθης αυτό που έκανε και στη Γάζα», είπε ο Shaqurra.
Πάρτε για παράδειγμα την πόλη Qalqilya. «Περιβάλλεται από τείχος, όπως η Γάζα», σημείωσε ο Shaqurra. «Το Ισραήλ θα μπορούσε να ανακηρύξει τη Qalqilya χωριστή ζώνη και να πει, ‘Δε μας νοιάζει ποιος θα διοικεί την Qalqilya εφόσον η Qalqilya θα ακολουθεί τους ίδιους κανόνες του παιχνιδιού όπως και η Γάζα’».
Όλα αυτά θα γίνουν υπό το πρόσχημα –όπως και η λεγόμενη «απεμπλοκή» του Ισραήλ από τη Γάζα το 2005– της φιλεύσπλαχνης κίνησης του φιλελεύθερου έθνους του Ισραήλ που ισχυρίζεται ότι «δεν επιθυμούμε να είμαστε η κατέχουσα δύναμη». Η καταστροφή ωστόσο για την κατακερματισμένη γεωγραφία και ταυτότητα των Παλαιστινίων θα είναι χειρότερη.
Τα γνωρίζω όλα αυτά κι όμως δεν επέστρεψα από τη Γάζα θλιμμένος ή απελπισμένος. Το συναίσθημα που αποκόμισα είναι ότι παρόλες τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, ο λαός της Γάζας δεν έχει υποκύψει και δεν πρόκειται να υποκύψει σύντομα.
Αντίθετα, η ανησυχία που εισέπραξα από περισσότερους από έναν ανθρώπους στη Γάζα είναι ότι ο υπόλοιπος λαός των Παλαιστινίων μπορεί να τους ξεχάσει ή να τα παρατήσει πρώτος.